نقد و بررسی نظریه وحدت شخصی وجود (با رویکرد کلامی – فلسفی)

یکی از بحث‌های پیچیدة فلسفه که به‌منزلة اساس و پایة بسیاری از مطالب فلسفی و معارف الهی است؛ تحقیق حال وجود، بیان وحدت یا کثرت آن است. افکار و اقوال عرفا، فیلسوفان، متکلمان در این‌باره مختلف و جمع‌نکردنی است. ملاصدرا، داعیه‌دار اثبات عقلانی نظریه وحدت شخصی وجود است. او این نظریه را بر مبانی و اصول فلسفی خویش استوار کرده و بر همان اساس، مبانی فلسفی اصالت وجود را بیان ‌کرده است. آنچه واقعیت هستی است، تنها حقیقت وجود است؛ و سایر مخلوقات، تنها سایه‌هایی از حقیقت هستند. بیشتر متفکران در حوزه عرفان نظری و همچنین برخی از فیلسوفان حکمت متعالیه در بحث ارتباط واحد و کثیر، قائل به این نظریه شده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، همة تفکرات و مکاتب فلسفی در حوزه اندیشه اسلامی ناچار به پذیرش این دیدگاه بوده‌اند؛ اما پذیرش آن،‌ نیازمند سه بایستگی فلسفی و کلامی مهم برای این نظریه است؛ یعنی نفی علیّت، همه‌خداانگاری و پذیرفتن جبر و نفی اختیار؛ ازاین‌رو، نظریه یادشده به دلیل تفکر دینی پذیرفته نشده است. برای اثبات این انتقادها، نخست به شرح مبانی فلسفی‌ مبتنی‌بر نظریه وحدت شخصی وجود پرداخته؛ سپس با بیان انتقادها، بدین سؤال پاسخ می‌دهیم که آیا به دلیل تفکر دینی، سخن از نظریه وحدت شخصی وجود با باورهای اعتقادی و بدیهیات عقلی سازگار است یا خیر؟!